De is de laatste post in een reeks van posts over het begrijpen en omgaan met onze afweermechanismen wat ons erbij kan helpen door de illusies van het leven te prikken. Ik raad je dus aan eerst de andere twee posts te lezen voordat je met deze begint. De aanpak die ik beschrijf in deze serie is gebaseerd op het werk van de Nederlandse psychologe Ingeborg Bosch en haar boek Illusies - Over bevrijding uit de doolhof van destructieve emoties. In het boek beschrijft ze een proces wat naar mijn mening heel effectief is voor het leren begrijpen van onze eigen ware natuur. Het is niet bepaald een makkelijk proces, wat enigszins bewustzijn vereist en een bereidheid om onze eigen pijn te voelen en het ego los te durven laten. Op het eerste gezicht is het proces niet echt aantrekkelijk, niet alleen omdat het pijnlijk is, maar ook omdat het heel lastig is om bij het proces te blijven, aangezien we ons tegen ons eigen overlevingsinstinct ingaan. Zelfs wanneer je oprecht geïnteresseerd bent om met dit proces aan de slag te gaan, zal je systeem (lees: je ego) je waarschijnlijk ervan weerhouden door je af te leiden en je ervan te overtuigen dat het beter is zo verder te gaan als je altijd al hebt gedaan - via de vermeend veilige weg, welke helaas ook de minder productieve weg is.
“We can’t solve problems by using the same kind of thinking we used when we created them.”
- Albert Einstein
Daarom heb ik besloten om deze afsluitende post te schrijven, die bedoeld is als aanmoediging om toch met het proces te beginnen. Je kunt altijd weer terugkomen naar deze post, voor het geval dat je ego je vast in zijn greep heeft en je probeert in oude patronen terug te lokken. Per slot van rekening is dit proces één van de manieren om echt in vrijheid te kunnen leven en eindelijk het verleden los te kunnen laten. Natuurlijk zijn er verschillende manieren om dit doel te bereiken en de aanpak van Ingeborg Bosch is er één van. Mij is bewust geworden dat de meeste spirituele wegen naar emotionele vrijheid vaak bepaalde gemeenschappelijke punten hebben die ook in deze aanpak terug te vinden zijn: Herkennen dat je pijn in het heden een product is van onvervulde behoeften uit het verleden; je bewustzijn verhogen door onder andere zelfobservatie; loslaten van weerstand en het leven toestaan zoals het is; en, naar mijn mening de belangrijkste stap, je emoties toelaten en ze echt te voelen. Het maakt dus waarschijnlijk niet zozeer uit of je dit stappenplan heel strikt volgt of dat je een andere aanpak kiest met soortgelijke elementen, het resultaat zal hetzelfde zijn: emotionele vrijheid.
Wat bedoel ik nou precies met emotionele vrijheid? Betekent dat dat je nooit meer negatieve emoties zult ervaren? Dat je altijd gelukkig bent ongeacht de omstandigheden? Helaas moet ik je teleurstellen, want het antwoord is nee. Integendeel, ik heb zelfs het gevoel dat sinds ik me voor dit proces geopend heb, ik me steeds bewuster ben geworden van mijn onderliggende onvervulde behoeftes. Vooral de behoeftes die ik verdoofd had en ergens in de hoek had gestopt, komen nu langzaam aan de oppervlakte. Ik ben me steeds bewuster van mijn gedachten en mijn gevoelens, aangezien ik ze onder een vergrootglas heb gedaan. En geloof me, ik ben echt niet altijd blij met wat ik te zien krijg. Het meest frustrerende aan de hele zaak is dat ik weet dat ik niemand anders ervoor de schuld kan geven. Dit is mijn proces, ik moet hier doorheen. Mijn systeem is er nog niet aan gewend om pijn toe te laten en te accepteren, dus bied ik vaak nog weerstand aan mijn realiteit totdat ik me van mijn eigen weerstand bewust wordt en dat is dan het moment waarop mijn vrijheid in het spel komt: De vrijheid om te kiezen. Óf ik blijf in de weerstand en struggle verder met deze moeilijke gevoelens óf ik sta mezelf toe de pijn te voelen en geef hen de kans om te transcenderen. Dit zijn de momenten waarop ik gelukzaligheid, dankbaarheid en vreugde ervaar en ik geniet daar ook heel bewust van, omdat ik weet dat het niet lang zal duren voordat de volgende onvervulde behoefte voor de deur staat om losgelaten te worden. En dan begint het proces weer helemaal van voor af aan…
Op dit moment is het proces nog niet echt mijn gewoonte geworden, dus moet ik echt heel mindful zijn en moet ik mezelf echt aan het “werk” zetten. Wat me helpt om bij het proces te blijven op de momenten waarop ik overweldigd of gewoon super gefrustreerd ben door mijn eigen emotionele bende, is het idee dat ik heel lang in een donkere ruimte heb geleefd waar ik eindelijk de lichtknop heb gevonden en nu voor het eerst zie wat er allemaal voor rotzooi ligt. Voorheen liep ik zo nu en dan ergens tegen aan, maar aangezien ik niet wist wat het was, voelde ik me machteloos om er wat tegen te doen. Nu kan ik echter precies zien wat er ligt wat me aan de ene kant de vrijheid geeft om het schoonmaak-proces te starten, anderzijds maakt het me ook depressief omdat ik het nu niet meer kan verstoppen.
Precies om die reden saboteert het ego het proces dan met een afweermechanisme. Soms word ik regelrecht bang van mijn eigen troep en vrees ik dat het mijn leven zal verpesten. Of ik voel me helemaal overweldigd en niet in staat om deze bende op te ruimen. De bende is zo groot en ik ben zo klein, ik zal het nooit voor elkaar krijgen om zo een grote taak in m’n eentje te bolwerken (primaire afweer). Op die dagen dat ik wat meer “drive” heb, begin ik als een gekke schoon te maken, helemaal geobsedeerd met het idee om eindelijk van de vieze troep af te zijn die ik geen seconde langer onder ogen wil hebben. Als een wervelstorm raas ik door kamer en laat alleen een spoor van vernietiging achter (valse hoop). Wanneer ik voel dat mijn grootste inspanningen niet voldoende zijn, begin ik andere mensen de schuld te geven voor mijn troep en verwacht ik van hen dat ze zich om de bende bekommeren. Ik steek al mijn energie erin om anderen ervan te overtuigen dat mijn chaos echt hun schuld is (valse macht). En als ik dan echt helemaal kapot ben en geen energie meer over heb, dan probeer ik simpelweg het licht gewoon uit te schakelen. In het donker kan ik mijn troep tenminste niet meer zien. Bovendien was het leven in het donker toch eigenlijk best comfortabel? Af en toe tegen iets aanlopen was een stuk aangenamer dan deze eindeloze troep op te ruimen (ontkenning van behoeften).
Sinds ik met het proces ben begonnen, observeer ik mezelf telkens weer in deze patronen. Elke keer weer schakel ik het licht dan toch weer aan en begin met schoonmaken. Soms blijf ik succesvol bij mijn taak en stop ik alleen als ik mijn welverdiende pauze neem, maar helaas wordt het proces toch meestal door een ego-interventie onderbroken. Mijn afweermechanismen overtuigen me er dan van dat er echt een betere optie is dan nederig op mijn knieën te gaan dweilen. In de meeste gevallen, sluipt mijn ego naar de lichtschakelaar en dimt het licht heel langzaam, zodat ik nog geeneens doorheb dat ik weer in het donker zit.
Gelukkig maar voel ik inmiddels het verschil (ook al kan het even duren) tussen echt het werk doen en het terugvallen in mijn oude patronen waar ik dan (met wat tegenstribbelen) weer naar de lichtschakelaar loop en het licht weer aan doe. Het kost me vaak best veel moeite en ik moet echt heel voorzichtig zijn om niet meteen weer als een gekke erop los te schrobben, maar om echt aandachtig naar mijn bende te kijken en om elk voorwerp de liefde, aandacht en acceptatie te geven die het verdient. Daar gaat het namelijk in dit schoonmaak-proces om. De bende (jouw pijn) wil uiteindelijk gezien worden voor wat het is: oude pijn en niet een of ander monster dat je leven zal ruïneren.
Wees je bewust dat in de tijden dat je had besloten deze pijn ergens heel veilig te verstoppen, de pijn daadwerkelijk potentieel gevaarlijk voor je was. Maar je bent nu volwassen en het is tijd om van je kind-bewustzijn naar je volwassen-bewustzijn te shiften. We zijn geen hulpeloze kinderen meer die niet weten hoe ze een eindeloos vieze kamer moeten schoonmaken. We zijn volwassen die de benodigde vaardigheden bezitten om met deze taak om te gaan. We hoeven niet meer weg te lopen, we zijn er klaar voor deze verantwoordelijk op ons te nemen.
Hoe ziet het leven in ons volwassen-bewustzijn er dan uit? Dat zal van persoon tot persoon anders zijn, maar er zijn een aantal aspecten die we ongetwijfeld met elkaar zullen delen en die ik graag in deze post naar voren wil halen. Laten we beginnen met de pijn. Ik hoop dat het inmiddels duidelijk is dat we onze pijn echt moeten kunnen voelen. Zonder de pijn te erkennen, toe te laten en te voelen, kunnen we gewoon niet schoonmaken. Denk aan de quote van de Boeddha: “Pijn is onvermijdelijk, lijden is optioneel.” In je volwassen-bewustzijn zul je verder pijn ervaren, zij het oude pijn die gerelateerd is aan je onvervulde kindheidsbehoeften of pijn die daadwerkelijk gerelateerd is aan het heden. Maar wanneer je verder in je kind-bewustzijn blijft, zal deze pijn tot lijden leiden. Dat is het cruciale verschil.
Zoals ik al zei is dat wat ons de meeste pijn berokkent onze weerstand tegen de pijn. Alles weg te willen duwen wat slecht voelt is het product van ons kind-bewustzijn dat negatieve gevoelens nog steeds als levensbedreigend ervaart. In ons volwassen-bewustzijn, daarentegen, weten we dat pijn en negatieve emoties veilig en legitiem zijn en dat ze ons zelfs kunnen helen, als we ze toelaten en geen weerstand bieden. Alleen door de weerstand los te laten, kunnen we een enorme golf van opluchting over ons heen voelen stromen. Het kind in ons denkt dat weerstand de enige optie is, wat onze agentschap aanzienlijk beperkt. Als volwassene weten we dat onze afweren niet de enige optie zijn en dat er veel meer wegen zijn. Juist dat kenmerkt onze vrijheid.
Plotseling kunnen we onszelf toestaan om te stoppen met reageren en in plaats daarvan te ageren. In ons volwassen-bewustzijn kennen en doorzien we de trucjes van het ego. We herkennen wanneer we vastzitten in een ego afweer en kiezen om anders te ageren of, voor nu, misschien even helemaal niet te reageren. We passen onze vrijheid toe door de verschillende mogelijkheden af te wegen en de vaardigheden en mindsets die we gedurende de jaren verkregen hebben, in ons voordeel te gebruiken. Wanneer onze beslissingen en reacties niet meer geleid worden door ons kind-bewustzijn, kunnen we ook eindelijk stoppen ons leven te saboteren door onderbewust onze relaties, kansen en andere levenssituaties te vernietigen. Overbodig om te zeggen dat dit er ook toe bijdraagt dat pijn niet tot lijden leidt.
“Between stimulus and response there is a space. In that space is our power to choose our response. In our response lies our growth and our freedom.”
- Viktor Frankl
Het loslaten van de weerstand helpt ons om simpelweg de flow van het leven toe te staan. Weerstand vergt een hele hoop energie, waardoor er weinig energie overblijft voor de dingen in ons leven die niet gestagneerd zijn. Geef deze gedeelten van je leven de aandacht die een volwassen het zou geven, maar vergeet niet om voldoende tijd en ruimte over te laten voor spel en rust. Wees je ervan bewust dat het kind-bewustzijn geen gevoel heeft voor tijd en ruimte en daardoor het gevoel zal creëren van grote “urgentie” rondom je probleem. Probeer je ervan bewust te worden wat in jouw macht staat om het probleem op te lossen en wat buiten je controle staat. Te proberen het oncontroleerbare te controleren is in wezen vorm van weerstand. Bespaar jezelf deze energie en laat het in die dingen vloeien die al goed gaan of in de dingen waar je echt controle over hebt.
Pas alleen op dat je niet in de volgende ego-val trapt. Voornamelijk als je al wat verder op het spirituele pad bent, wil ik je ervoor waarschuwen om geen weerstand te bieden aan je weerstand. Soms voelen we weerstand, frustratie of onverschilligheid en proberen wij heel fanatiek onszelf te “fixen” en weer “terug in de flow” te komen. Helaas kunnen we ons ook niet in onze vrijheid controleren, het enige wat we kunnen doen is observeren en accepteren, zelfs als we vastzitten in onze afweer een of andere vorm van weerstand. Het is ook een gedeelte van onze ervaring en heeft zijn bestaansrecht. We zullen bang zijn om nooit “verder” te komen als we dit soort “onproductieve” emoties toestaan, maar dit is enkel de stem van je ego. Zelfs wanneer je jezelf observeert terwijl je in de armen van je afweer rent, is dat in orde. Het doel is het niet om nooit meer je weerstand te activeren, maar het herkennen dat je het doet en vervolgens bewust een liefdevolle, volwassene reactie te kiezen.
Wanneer we vastzitten in onze afweren en onze negatieve emoties, is dat ook een prachtige ervaring om ons terug te brengen naar de realiteit en ons te herinneren aan ons mens-zijn. Het herinnert ons eraan dat we allemaal zo nu en dan lijden aan dezelfde pijn en afweermechanismen. Wanneer je eenmaal je eigen gedrag kunt observeren en je je eigen ware aard kunt herkennen, wordt het zoveel makkelijker om te stoppen andere mensen te beoordelen en meer compassie te kunnen voelen wanneer zij vastzitten in hun afweer. Je zult realiseren dat het onmogelijk om je gedrag simpelweg te controleren en dat we allemaal zo nu en dan ten prooi vallen aan een onzichtbare macht die ons dingen laat zeggen en doen die we niet willen. Onze eigen tekortkomingen te omarmen maakt het makkelijker om die van anderen te omarmen, wat echter niet betekent dat je dat gedrag moet tolereren. Het betekent alleen dat je niet nog meer olie op het vuur gooit door de andere te beschuldigen en verwijten te maken voor zijn gedrag. Vanuit je volwassenen-bewustzijn kun je zien dat andermans gedrag niet noodzakelijkerwijs een bedreiging is voor jouw overleven en dat je vrij bent om liefde te kiezen in plaats van haat of angst, ook al is de ander nog niet bereid om dezelfde keuze te kunnen maken. Tenslotte is liefde acceptatie en haat is weerstand. Dit is de enige controle die je hebt: het loslaten van weerstand en het mindful accepteren van wat er zich in jouw realiteit voordoet. Ook al doet zich een respectloze echtgenoot in jouw realiteit voor, dan is dat nog geen reden om hem allemaal verwijten te maken. Hij is niet verantwoordelijk voor jouw overleven en jij bent nu volwassen en hebt voldoende agentschap en macht om anders te reageren.
Ik kan niet voldoende benadrukken hoe belangrijk het is om dit proces als een reis te beschouwen. Een reis waarop je kleine, wankele stappen maakt. Je zult vallen en je moet vallen zodat je weer op kunt staan. Het opstaan na het vallen is juist waar het in het leerproces om gaat. Het is de uitdaging die onze spieren versterkt. Onze afweren helpen ons erbij te zien welke gedeelten nog moeten helen, maar daarvoor moeten we bereid zijn om deze gedeelten echt te zien en ze niet weg te duwen. In de loop der tijd zal dit proces ons enorm empoweren. We zullen de vruchten van ons werk plukken wanneer we merken dat de dingen die voorheen zoveel macht over ons hadden, ons plotseling niet meer “raken”. Deze “symbolen” beginnen hun kracht te verliezen, en in de plaats daarvan hebben we ineens ruimte voor (zelf-)liefde, compassie en vreugde. Maar daarvoor moeten we eerst echt de tijd nemen om naar deze symbolen te kijken, één voor één. En dat vergt tijd en toewijding.
“When you change the way you look at things, the things you look at change.”
- Max Planck
Zodra we beslissen om anders naar het leven te kijken, zal ons systeem heel natuurlijk nieuwe ervaringen creëren. Alleen al door het licht in te schakelen, het chaos te zien en langzaam te beginnen met schoonmaken, zullen we de dingen vanuit een ander perspectief zien. Overleven is niet meer onze enige zorg en plotseling hebben we tijd en ruimte voor groei en plezier. Wanneer we een muur om ons heen bouwen, verhinderen we ook automatisch dat ons licht naar buiten kan schijnen. Door onze beschermmuur langzaam af te laten brokkelen, staan we de wereld toe om ons authentieke Zelf te zien, die altijd stralend en mooi is. In plaats van onszelf te beschermen, kunnen we liefde geven en ontvangen, kunnen we ons naar de wereld toe openen en de wereld zo zien als ze is. Zonder de noodzaak om ons hart te beschermen voor pijn, kunnen we ons hart openen en ware intimiteit genieten; zonder de angst om niet goed genoeg te zijn, kunnen we onze talenten ontwikkelen onze creativiteit laten vloeien en zonder het idee niets waard te zien, kunnen we goeds ontvangen en genieten van een leven in expansie. Kortom: Zonder het idee onszelf te moeten verdedigen, kunnen we onszelf eindelijk de vrijheid geven om echt ons ware Ik te zijn - dat perfecte, stralende wezen dat we veel te lang achter die muren verstopt hebben gehouden.
“The only real prison is fear, and the only real freedom is freedom from fear.”
- Aung San Suu Kyi