“Ik kan niet leven zonder je liefde” is waarschijnlijk één van de meest voorkomende boodschappen in liedjes aller tijden, ongeacht de cultuur, de sociale status, de leeftijd of het geslacht. Bijna iedereen is bekend met dit gevoel en ik ben daar zeker geen uitzondering op. Als ik ook maar een beetje muzikaal getalenteerd was geweest, had ik er zelf zeker liederen over geschreven. Helaas is emotionele afhankelijkheid voor mij geen onbekend concept, het heeft mij gedurende de meeste van mijn relaties begeleid. Naarmate ik me ervan bewust werd van de destructieve natuur van deze afhankelijkheid, heb ik met alle mogelijke manieren geprobeerd emotioneel minder van anderen af te hangen en meer op mezelf te steunen. Inmiddels ben ik nu al tien jaar op dit pad en ik heb in die tijd veel geleerd en doe nog steeds nieuwe dingen op. Het is een reusachtig thema met verschrikkelijk veel facetten, die ik onmogelijk in één post kan stoppen, maar desondanks wil ik graag mijn inzichten met je delen, in de hoop dat ook jij wat meer emotionele vrijheid kunt ervaren.
Wat bedoel ik nou precies met emotionele afhankelijkheid? In mijn geval betekende het dat ik de controle over mijn emoties compleet aan een ander over heb gedragen. Onderbewust heb ik besloten dat mijn emotionele genezing afhankelijk is van de liefde die ik van een ander ontvang. Ik gebruikte dus externe validatie als een manier om mijn eigenwaarde te toetsen. Mijn emotionele toestand was dus sterk afhankelijk daarvan of ik net de liefde en aandacht ontving waar ik op hoopte. Meestal verwachtte ik deze liefde van mijn partners, maar ik heb mezelf er ook al op betrapt deze validatie van vrienden en familie te verwachten.
Ik ben van nature een heel emotioneel persoon, niet alleen in de zin dat ik mijn emoties redelijk snel voel (ik huil echt over de kleinste dingen en geniet daar ook intens van!), maar ik heb ook een heel sterk behoefte aan emotionele intimiteit. In mijn relaties voelde ik altijd een sterke drang om emotioneel op een dieper level te verbinden met mijn partners. Het liefst had ik urenlang emotionele gesprekken vanuit het hart gevoerd, met een hoge mate aan transparantie, eerlijkheid en respect. Elke keer dat mijn partners zich niet aan deze “relatieregels” hielden die ik intern had opgesteld, voelde ik me afgewezen, weggestoten en verwaarloosd. Dat was mijn manier waarop ik de macht over mijn emoties weggaf: Indien ik verwachtte dat zij voor mijn emoties zouden zorgen volgens de regels die ik had opgesteld. Om het allemaal nog erger te maken, gaf ik niet alleen de controle over mijn emoties weg, maar probeerde tegelijkertijd mijn partners in het gewenste gedrag te controleren door bijvoorbeeld heel emotioneel te worden.
Het zal je zeker niet verbazen dat het leven mij natuurlijk vooral mannen stuurde die zich niet aan deze regels wilden houden waardoor ik onderbewust alleen nog meer probeerde hen te controleren en voordat ik het wist zat ik een machtsstrijd en niet in een liefdevolle relatie! Een typisch scenario zag er ongeveer zo uit: Ik was op zoek naar nabijheid, maar in plaats van hun hart te openen, trokken mijn partners zich alleen maar terug (waarschijnlijk omdat ze energetisch mijn controle en de druk aanvoelden). Hierdoor werd ik dan zo onzeker en bang dat ik alleen nog sterker de drang voelde om de verbinding te herstellen waardoor ik nóg meer druk uitoefende en probeerde mijn partners te controleren door middel van mijn heftige emoties, vaak in de vorm van woede of verdriet. Je kunt je voorstellen dat ik door dit gedrag geen stap dichter bij mijn partner kwam, maar deze in plaats daarvan alleen nog maar harder wegrende. Mocht je dit patroon bekend voorkomen, lees dan gerust verder…
Het heeft me jaren geduurd voordat ik eindelijk mijn rol in dit verhaal begon te begrijpen. Toen ik over het concept van emotionele afhankelijkheid hoorde wist ik meteen dat ik in dat patroon vastzat. Nu ik wist dat het probleem niet per definitie bij mijn partner lag maar ook bij mij, ben ik meteen begonnen alle mogelijke stappen te ondernemen om deze nare afhankelijkheid en mijn controledwang uit de weg te ruimen. Ik snoerde mijn emotionele afhankelijkheid de mond, overtuigde mezelf ervan dat ik te veel verlangde, dat ik te “intens” was en dat mijn wensen niet realistisch waren. Ik beschaamde mezelf voor mijn buitensporige behoeftes en dwong mezelf te kalmeren. Mentaal haalde ik mezelf omlaag door mezelf als een emotionele junkie te bestempelen. Bovendien bestempelde ik mijn partners als “onschuldige emotioneel gebroken kinderen”. Ik gebruikte hun emotionele instabiliteit als excuus om hen toe te staan alles met me doen, ongeacht of het mij kwetste of niet.
Ik hield de pijn vol, omdat ik al een masterplan ontwikkeld had. Mijn oplossing leek heel simpel: Ik moest gewoon heel hard aan mezelf werken, moest mezelf “perfect” maken. Wanneer ik eenmaal perfect was, zou mijn partner mij onweerstaanbaar vinden en hij zou magisch in Prince Charming veranderen en we zouden gelukkig tot aan het einde van ons leven zijn! Wat destijds een briljant plan leek, bleek achteraf natuurlijk een flop te zijn.
Mijn plan vertoonde twee gebreken. Ten eerste was mijn hoofdreden om te veranderen niet per definitie een manier om me dichter bij mezelf te brengen, maar zodat ik een beter mens voor mijn partner kon zijn en ik eindelijk (!!!) de liefde en aandacht zou krijgen waar ik zo naar hunkerde. Dit is natuurlijk niets meer dan een verdere manier om de situatie te willen controleren. Bovendien probeerde ik niet zo zeer mijn emotionele afhankelijkheid te genezen, maar eerder het te overwinnen zodat ik zelf emotioneel onafhankelijk kon worden, oftewel mezelf van mijn gevoelens kon afsnijden. Zodra ik namelijk een beetje afstand had van mijn partners stopte ik ermee hen als slachtoffer neer te zetten (“Ooh die arme man heeft zo een verschrikkelijke jeugd gehad, hoe kan ik nou van hem verwachten dat hij zich emotioneel opent?!”) en begon hen te verwijten te maken (“Wat een loser! Waarom verspil ik mijn tijd eigenlijk nog aan iemand die zich emotioneel nog geeneens kan openen? Ben ik nou met een teenager of een volwassen man samen? Nou, ik ben een vrouw die intens veel van zichzelf houdt en ik moet met iemand samen zijn die mijn tijd en energie waard is!”). Dit is geen genezing, maar een afweermechanisme.
Om eerlijk te zijn hebben deze afweermechanismen mij aanvankelijk wel op weg geholpen. In het begin was ik te gekwetst om de situatie in een ander licht te zien dan met behulp van deze afweermechanismen. Maar nadat ik een beetje geheeld was en ik wat meer afstand kon nemen van mijn wonden, kon ik makkelijker door mijn eigen afweer heen zien, wat mij uiteindelijk geholpen heeft om het echte genezingsproces in gang te zetten.
Stap 1: Overwin je schaamte
Wat ik nu als eerste stap neerzet is eigenlijk mijn laatste realisatie geweest. Maar het was wel de realisatie die mij uiteindelijk bevrijd heeft. Al die jaren is mij nooit bewust geweest hoeveel schaamte er rondom mijn emotionele afhankelijkheid draaide. Vooral de afgelopen jaren dat alles op rolletjes bleek te lopen, had ik niet verwacht dat mijn onderbewustzijn nog steeds zo door schaamte beheerst wordt. Maar schaamte zit diep, heel diep. Niemand zou graag vrijwillig naar zijn schaamte willen kijken, het is simpelweg te pijnlijk. Daarom verstoppen we het allemaal ergens heel diep naar binnen, in de hoop er nooit naar te hoeven kijken. Eigenlijk is dat heel jammer, want een eerlijke kijk op onze schaamte is enorm bevrijdend.
“There is no coming to consciousness without pain. People will do anything, no matter how absurd, in order to avoid facing their soul. One does not become enlightened by imagining figures of light, but by making the darkness conscious.”
- Carl Jung
Helaas is het niet altijd makkelijk om je schaamte te herkennen, aangezien het vaak gemaskerd wordt met een andere emotie of het zo intens kan aanvoelen dat je je meteen helemaal met het gevoel identificeert, waardoor het heel moeilijk wordt om er met je Innerlijke Observer naar te kijken. Het lastige is ook dat de minste en geringste aanleiding je meteen in het gevoel katapulteert. Schaamte wordt opgebouwd in lagen en hoe meer lagen (hoe meer ervaringen die schaamte in je opwekken), hoe sneller de schaamte getriggert wordt. Juist hierdoor kan de schaamte ook weer versterkt worden, omdat één onbeantwoord appje of een vertraagd antwoord ons in een tijdreis verzet naar de situaties van emotionele afhankelijkheid. De kracht van dit soort situaties is dat we ons niet herinneren aan onze emotionele afhankelijkheid, maar we het eigenlijk weer herbeleven waardoor het zo moeilijk is om de afstand te nemen en te zien wat er echt gaande is.
Als je merkt dat je overreageerd en je de weg dreigt kwijt te raken, blijf rustig! Je bent niet gek aan het worden, dit is enkel een teken dat er ergens schaamte verstopt zit die in het licht gebracht moet worden. De enige manier om onze schaamte los te laten is door er echt doorheen te gaan. Probeer niet deze stap over te slaan door alleen naar de leuke en makkelijke aspecten van dit proces te kijken, zoals eigenwaarde en zelfliefde. Ze zijn belangrijk en hebben jouw aandacht verdiend, maar je moet echt eerst door de duisternis voordat je naar het licht kunt komen.
Je kunt beginnen door je ervan bewust te worden dat schaamte überhaupt een rol speelt. Durf ernaar te kijken, herken het en benoem het. Ik merkte bijvoorbeeld dat het gevoel afgewezen te worden een gevoel van waardeloosheid los maakte. Ik nam de afwijzing persoonlijk, omdat een gedeelte van mij toch al geloofde dat ik gebrekkig was. Tegelijkertijd versterkte de afwijzing mijn gevoel waardeloos te zijn. Aangezien ik onderbewust had besloten dat ik mijn partners liefde “nodig” had, ging het gevoel van schaamte schuil onder het gevoel van angst. De angst dat mijn behoeftes niet bevredigd konden worden en daarmee, op een heel diep level, de angst om te “sterven”.
Uit een kinderlijk perspectief is deze angst heel legitiem, aangezien het echt niet zou overleven zonder de liefde en aandacht van zijn ouders. Maar ik ben nu volwassen en gelukkig maar begreep ik na een tijdje dat ik de liefde van mijn partner niet nodig had om te overleven. Dat was zijn taak nog geeneens, dat was mijn taak. Dit inzicht was enerzijds heel bevrijdend, anderzijds belastte het me met een onverwachte consequentie. Weliswaar was ik nu van mijn angst af, maar de angst werd vervangen met nog meer lagen van schaamte: de schaamte om niet voor jezelf te kunnen zorgen en de schaamte om de relatie niet te kunnen beëindigen. Vooral onze lieve familie en vrienden die het echt heel erg goed met ons bedoelen, kunnen soms extra zout in de wond strooien door ons erop te wijzen dat het beter is om een einde aan de relatie te zetten. Ze laten ons indirect zien hoe “stom” we zijn om in de relatie te blijven een hoe zwak we zijn doordat we afhankelijk zijn van de liefde van een ander in plaats van emotioneel voor onszelf te zorgen.
Afhankelijkheid staat gelijk aan zwakte en onafhankelijk aan sterkte. Dus zijn we op zoek naar een rechtvaardiging om in de relatie te blijven en vertellen onszelf dan dat onze partner onze onvoorwaardelijke liefde nodig heeft om te helen. Op die manier hebben we een missie die ons het gevoel geeft sterk te zijn, wat wederom heel handig ons schaamtegevoel bedekt. Tegelijkertijd kunnen we ons dan op het problematische gedrag van onze partners concentreren wat ons natuurlijk heel handig afleidt van onze eigen problematische gevoelens.
Helaas werkt deze “onvoorwaardelijke” liefde, die als doel heeft de ander te helen zodat hij bij ons blijft (wederom een vorm van controle!), niet. Niet op lange termijn. Vroeger of later zul je moeten opgeven. Uitgeput en zonder energie om nog meer “liefde” te geven, zul je proberen je weg uit de relatie te haten door jezelf wijs te maken dat hij jouw liefde niet verdiend heeft. We proberen de schaamte dan dus om te draaien door de ander de schuld te geven. Overbodig om te zeggen, maar al snel zul je je ervoor schamen anderen de schuld te geven en blijft er niets anders meer over dan het licht op onze eigen schaamte te werpen (wat ik in stap 3 zal bespreken) en een universele waarheid te accepteren, die ik in de volgende stap zal bespreken.
Maar voordat ik naar de volgende stap overga, wil ik graag nog een inzicht met je delen wat mij heel erg geholpen heeft met mijn schaamte om te gaan. Gedurende het proces werd mij namelijk bewust dat mijn zogenaamde zwakte eigenlijk een geschenk was. Emotionele afhankelijkheid ligt ten grondslag aan een diepe wens om echt met een ander te verbinden en betekenisvolle relaties aan te gaan. Ik begon me te beseffen hoe aangenaam ik het eigenlijk vind als mensen zich emotioneel voor me openen, hun kwetsbare kant laten zien en met mij omgaan op een manier waarop ik merk dat ze niet alleen mij écht willen zien, maar ook zichzelf écht willen laten zien. Hoe kon ik mezelf zolang zelf straffen voor een eigenschap die ik in anderen enorm waardeerde? Was het niet juist deze emotionele transparantie en duidelijkheid die ik in mijn partners zocht? Het heeft me een poos geduurd voordat ik erachter kwam dat mijn ”grootste zwakte” eigenlijk mijn grootste kracht is en dat ik me nergens voor hoef te schamen. In plaats van emotionele Ik te verstoppen is het nu tijd om dit gedeelte van mezelf ongeneerd uit te leven!
Stap 2: Accepteer Ons Eén Zijn/Onze Verbondenheid
Om echt van je emotionele afhankelijkheid te kunnen helen moet je niet alleen je eigen onschuld, maar ook de onschuld van de ander herkennen. Maar niet indien je hun “zwakte” herkent of hun onvermogen om betekenisvolle verbindingen te maken accepteert, maar indien je **de ander in jezelf herkent”. We zijn allemaal menselijk, we hebben allemaal onze zwaktes en we hebben ook allemaal onze sterke kanten. We hebben allemaal onze behoeftes en wensen, waardoor we ook allemaal op z’n tijd lijden. Maar wat echt pijn doet is het idee dat we los van elkaar staan, dat we op de één of andere manier anders zijn. Je doet jezelf pijn indien je denkt dat je behoefte aan verbinding niet legitiem is (omdat andere mensen deze behoefte niet hebben) of door jezelf wijs te maken dat je iemand anders liefde nodig hebt om te helen aangezien je dat zelf niet kunt. Andere mensen hebben nooit minder of meer macht over jou dan jijzelf, aangezien we in essentie allemaal hetzelfde zijn. Juist door deze macht weg te geven (Ik heb jouw liefde nodig om te helen) of door de macht te claimen (Jij hebt mijn liefde nodig om te helen) wordt het problematisch.
Ja liefde is belangrijk, dat zou ik nooit ontkennen. Integendeel, ieder mens is erop geprogrammeerd om met elkaar te verbinden. Maar ware verbinding is simpelweg niet mogelijk door middel van controle en vergt ware compassie. Daarom moeten we het idee loslaten dat we los van elkaar staan en dat iedereen een verschillende rol speelt, zij het “het slachtoffer”, “de dader”, “de goede” of “de kwade”. We zijn uiteindelijk allemaal op zoek naar liefde en verbinding, maar aangezien we ook allemaal een andere achtergrond hebben, gaan we daar allemaal anders mee om.
Ook al was ik degene die actief op zoek was naar de verbinding, was ik niet beter dan mijn partners door hen als “emotioneel gebroken slachtoffers” of “emotioneel gehandicapte losers” te veroordelen en hun te willen controleren. Door mijn oordeel en mijn controledwang maakte ik ware verbinding net zo onmogelijk als zij het deden door weg te lopen. Achteraf vind ik het bijna grappig om te zien hoe ik de mogelijkheid om écht te verbinden heb gesaboteerd met mijn gedrag en het nooit in me is opgekomen dat mijn partners misschien ook wel op zoek waren naar verbinding, maar uiteindelijk ook voor hun eigen zelf sabotage zijn gevallen door weg te lopen.
Maar alleen omdat mensen dingen niet opzettelijk doen betekent het niet dat je met ze in een relatie moet blijven. Aangezien we niet afhankelijk zijn van de liefde van een specifiek persoon, is het soms het meest liefdevolle om de relatie te verlaten. Alleen omdat je gaat betekent dat niet dat je je partner veroordeelt voor het feit dat hij de verbinding met je niet aan kan gaan. Integendeel, door in de relatie te blijven maakt je het onderbewust makkelijker voor hem om in zijn schulp te blijven en zijn pijn verder op jou te projecteren (en vice versa). Door te gaan kun je hem en jezelf een eerlijke kans geven om te groeien en verder te gaan. Je verlaat de relatie dan ook niet, omdat de ander je niet gelukkig kan maken, maar omdat je genoeg van jezelf en van de ander houdt om jullie beiden een betere situatie toe te wensen. Per slot van rekening is het blijven in een relatie om de ander te “helen” een vorm van controle en een indirecte manier om de ander te devalueren doordat je gelooft dat hij zonder jou niet in staat is om innerlijk vrij te worden. Elkaar in liefde loslaten is heel goed mogelijk en in sommige gevallen voor beide partners noodzakelijk, zodat ze leren om op eigen voeten te kunnen staan en de liefde uit hun eigen bron te halen.
Stap 3: Heel Je Innerlijke Kind
Ik kon deze post natuurlijk niet afsluiten zonder mijn geliefde Innerlijke Kind erbij te betrekken! In de afgelopen tien jaar heb ik echt van alles gedaan om van mijn ongezonde emotionele afhankelijkheid af te komen. Van zelfliefde, naar vergiffenis, overgave en mindfulness - ik heb het allemaal geprobeerd. En al deze aspecten hebben mij zeker geholpen om iets dichter bij mezelf te komen. Maar de echte game changer is ongetwijfeld de verzoening met mijn Innerlijke Kind geweest.
Uiteindelijk is dat het gedeelte in ons dat zo op zoek is naar de verbinding, het gedeelte dat gezien, geaccepteerd en vastgehouden wil worden. Het is het gedeelte dat wil weten dat het goed is zoals het is en dat het zich niet hoeft te schamen voor zijn behoeftes en wensen. Door te weten en te voelen dat je goed bent zoals je bent, zul je merken dat andermans acties (verwaarlozing, ontwijking, woede etc.) je geen pijn meer doen. De enige reden dat het je ooit gekwetst heeft, is omdat je dacht dat het iets met jou te maken had. Maar aangezien je nu weet dat je in je essentie goed bent, kun je je partners gedrag aanzien voor wat het is: Een reflectie van zijn eigen gekwetste Innerlijke Kind.
Jouw Innerlijke Kind heeft er behoefte aan te weten dat het veilig is. Waarom we ons zo aan de liefde van iemand anders vastklampen is een uiting van de angst van het Innerlijke Kind dat het dat niet van zijn Innerlijke Volwassene zal krijgen. Wanneer we eenmaal leren een verbinding aan te gaan met dit gedeelte van onszelf en hoe we het kunnen voeden, zullen we automatisch minder de neiging hebben afhankelijk te zijn van anderen. Per slot van rekening hebben we dan een betrouwbare innerlijke bron, waarom zouden we dan op een onbetrouwbare uiterlijke bron vertrouwen? Je hoeft dan dus ook niet meer te controleren, wat in eerste instantie al voor een hele hoop innerlijke rust zorgt, maar tegelijkertijd ook best intimiderend kan zijn. Na al die jaren moet je dan plotseling op eigen voeten gaan staan…
Maar je hoeft je geen zorgen te maken, omdat het “werk” in principe super simpel is. Veel simpeler dan wat je al die jaren voorheen heb gedaan. Wat je Innerlijke Kind het meest nodig heeft om te voelen dat het emotioneel veilig is, is dat in feite alleen dat het je aanwezigheid en acceptatie voelt. Laat je Innerlijke Kind zien dat je zijn pijn erkent en dat het veilig is om deze pijn te voelen. Dit gedeelte is zo belangrijk, vooral gezien het feit dat we onszelf al veel te lang geschaamd hebben voor onze emoties, is het uiterst belangrijk dat we onze emoties accepteren. Naast een Innerlijk Kind hebben we namelijk ook nog een Liefdeloze Innerlijke Volwassene die probeert je te beschermen. Dat doet het door óf heel controlerend te zijn en het Kind te laten schamen voor zijn gevoelens (“Stop met huilen! Doe eens normaal!”) óf door gewoon weg te lopen en het kind alleen te laten met zijn gevoelens en zich af te leiden met verslavende substanties of gewoonten (drugs, seks, eten etc.). Hoe dan ook, onze gevoelens zijn jarenlang op wat voor manier dan ook onderdrukt en zijn nooit echt geaccepteerd en gevalideerd voor wat ze zijn. Maar ze moeten er uiteindelijk op een veilige plek uit kunnen komen. En daarom heeft ons Innerlijke Kind zo ontzettend veel behoefte aan een Liefdevolle Innerlijke Volwassene, die het accepteert, koestert en ervan houdt zonder te oordelen of bang te zijn.
Dat je gevoelens van emotionele afhankelijkheid voelt, betekent trouwens niet per definitie dat je het bent. De meeste van onze gevoelens komen uiteindelijk toch ergens anders vandaan. Wat je voelt zijn de gevoelens van schaamte, verlatenheid, afwijzing en eenzaamheid. De enige reden dat je ooit emotioneel afhankelijk bent geworden, is omdat je gehoopt hebt dat iemand anders deze pijn voor je sust. Maar alleen omdat je weet dat je nu in staat bent om deze gevoelens zelf te helen betekent niet dat ze meteen verdwijnen. Het zal een hele poos duren voordat je dit verinnerlijkt hebt. Je zult nog steeds naar je (of een) partner verlangen. En dat is ook helemaal okay zo, erken je gevoelens zonder erover te oordelen of te willen dat dingen sneller gaan (wat het werk is van de Liefdeloze Innerlijke Volwassene). Dit process zal echt lang duren, geloof me. Elke keer dat je twee stappen vooruit maakt, maak je alweer eentje naar achteren. Het heeft je Innerlijke Kind jaren geduurd om deze negatieve geloofsovertuigingen over zichzelf en de wereld op te bouwen, dus bereid je er maar op voor dat het ook jaren gaat duren om deze geloofsovertuigingen terug te draaien. Er zijn geen afkortingen, geen spirituele bypasses, geen vrijstellingen. The only way out is through…
Naast het accepteren van je eigen gevoelens van emotionele afhankelijkheid, moeten we ook de negatieve gevoelens die ons Innerlijke Kind ten aanzien van onze (ex-) partners heeft accepteren. Het is een gedeelte van zijn afweermechanisme dat hem erbij helpt de ander los te laten. Herken het dan ook als zijnde een strategie, maar gooi geen olie op het water door de Innerlijke Kind gelijk te geven. Accepteer gewoon dat het zich zo voelt. Wanneer het eenmaal een beetje rustiger is geworden, kun je het altijd nog leren om compassie voor zijn medemens te voelen. Maak het ervan bewust dat we allemaal één zijn. Uiteindelijk kunnen we alleen maar helen als we onze onderlinge verbinding herkennen en inzien dat het idee van scheiding een illusie is. Dit proces zal niet van de één op de andere dag gebeuren en je zult jezelf keer op keer eraan moeten herinneren, maar geloof me op het eind zul je van veel meer geheeld zijn dan alleen je emotionele afhankelijkheid ;)